Obeyd Zakani
Nizam al-Din Ubaydullah Zakani (Persian: خواجه نظام‌الدین عبیدالله زاکانی), or simply Ubayd-i Zakani (Persian: عبید زاکانی c. 1300 – 1371 CE), was a Persian poet and satirist of the 14th century (Mongol Period) from the city of Qazvin. He studied in Shiraz under the best masters of his day, but eventually moved back to his native town. He however preferred Shiraz to Qazvin, as he was a court poet in Shiraz for Shah Abu Ishaq, where a young Hafez was present as well.
خواجه نظام‌الدّین عبید زاکانی، از طنزپردازانِ نامی ادبیاتِ ایران و نیز از اجلّه‌ی قصیده‌سرایان و اعاظمِ کلامِ پارسی‌ست. از زنده‌گی و شرح احوالِ وی اطّلاعاتی‌ناچیز دردست است که اهمّ آن در تاریخ گزیده‌ی حمدالله مستوفی (730 هجری) و تذکره‌ی دولتشاهِ سمرقندی (892) آمده است. "حمدالله مستوفی" وی‌را از خاندانِ زاکانیان دانسته، و آنان تیره‌یی از عرب "بنی‌خفاجه" بودند که پس‌از اشغالِ ایران توسطِ تازیان به‌قزوین مهاجرت کرده و درآن‌جا ساکن شده بودند.
عبید از ماهرترین مقلّدانِ سبکِ سهل و ممتنع و دست‌نیافتنیِ سعدیِ کبیر بود و در این‌فن سرآمدِ روزگار خود بوده است. خواجه 5 ممدوحِ عمده داشته که ازمیانِ آنان می‌توان به شاه‌شجاع مظفّری و شاه‌شیخ ابواسحق اشاره کرد، که این‌موردِ اخیر ممدوحِ بزرگ و محبوب حافظ نیز بوده است. وی از معاصرانِ حافظ بود و براساس شماری‌از غزلیاتِ این‌دو که ازنظر سیاق و وزن باهم شباهتی‌دیدنی دارند، می‌توان احتمال داد که آنان به‌آثار یکدیگر عنایت داشته و از حالِ دیگری غافل نبوده‌اند.
خواجه عبید از صاحب‌منصبان و -به‌قولی‌مشهور- وزرای حکّامِ وقت بوده و شاعری‌را بیش‌تر برسبیلِ تفنّن پی می‌گرفته است؛ ازهمین‌روست که به‌قولِ شادروان عبّاس اقبال؛ مجموع اشعارش از 3000بیت تجاوز نمی‌کند و حجمِ رسائل متعددش از یک‌ونیم‌برابر گلستانِ حضرت شیخ‌اجل سعدیِ شیرازی افزون نیست.
از تألیفاتِ خواجه عبید می‌توان به‌مواردِ زیر اشاره کرد:
• اشعار جدّی
• مثنویِ «عشّاق‌نامه» (751)
• رساله‌ی اخلاق‌الاشراف (740- طنز)
• ریش‌نامه (طنز)
• رساله‌ی «تعریفات» یا «ده‌فصل» (طنز)
• رساله‌ی دلگشا به‌عربی و فارسی
• مکتوباتِ قلندران (طنز)
• فالنامه‌ی بروج (طنز در انتقاد از فال‌گیری و رمّالی)
• و سرانجام قصیده‌ی موش و گربه که فابل بزرگی‌ست به‌وزنِ بحر خفیف در انتقاد از امیر مبارزالدّین محمّد مظفّری، و از کفر ابلیس مشهورتر. عبید از تکنیکی‌ترین و ماهرترین قصیده‌سرایانِ تاریخ ادبیاتِ ایران و در این‌عرصه یکی‌از نوادر ادوار است. شماری‌از ترکیبات و اصطلاحاتِ وی چنان‌بدیع و منحصربه‌فرد مانده‌اند که بی‌دانستنِ نامِ شاعر، می‌توان امضای وی‌را بر تارک‌شان بازشناخت؛ ازآن‌جمله:
«عرشیان بر رایَت‌اش "نَصرُ مِنَ‌الله" خوانده‌اند/قدسیان تفسیر از "اِنّا فَتَحنا" کرده‌اند
چارعنصر، پنج‌حسّ و شش‌جهات و هفت‌چرخ/بنده‌گیّ درگه‌اش طبعا و طوعا کرده‌اند»
وفاتِ وی در خلالِ سال‌های 771-768 ه. ق. پیش آمده است.
نامِ عبید کِی رود از یادِ اهل دل!؟
(چون گفته‌های نازکِ او یادگار اوست)
“قزوینی خر گم كرده بود، گرد شهر می‌گشت و شكر می‌كرد. گفتند: شكر چرا می‌كنی؟ گفت: از بهر آن كه من بر خر ننشسته بودم وگرنه من نیز امروز چهار روز بودی كه گم شده بودمی”